Os sentidos de theologia physica para os antiqui: Tomás de Aquino leitor de Agostinho [The senses of theologia physica for the antiqui: Thomas Aquinas reads Augustine]

Autores

  • Evaniel Brás dos Santos Universidade Estadual de Campinas

DOI:

https://doi.org/10.21680/1983-2109.2017v24n43ID10144

Palavras-chave:

Teologia física, Força, Locomoção, Tomás de Aquino [Physical Theology, Force, Locomotion, Thomas Aquinas]

Resumo

Explicito neste artigo que a expressão “theologia physica” atribuída aos antigos (antiqui) possui dois sentidos na ST, IIa-IIae, q. 94, a. 1, resp., de Tomás de Aquino. O primeiro, atribuído a Varrão, denota um estudo restrito, uma physiologia ou mecânica na qual deus é entendido como a força imanente no mundo, locomovendo-o. O segundo, por sua vez, pertence aos platônicos (platonici) e denota um estudo geral, pois aborda, além de entidades imateriais, um criador. Ambas as teologias físicas, conforme Tomás, institui filosoficamente a idolatria ao entenderem que a divindade é causa de locomoção. Embora se valha de Agostinho em sua leitura da expressão “theologia physica”, Tomás introduz discussões que estão além do texto agostiniano. 

[In the article I clarify that the expression “theologia physica” attributed to the Ancients (antiqui) has two senses in the ST, IIa-IIae, q. 94, a.1, resp., of Thomas Aquinas. The first, attributed to Varro, denotes a restrict study, a physiologia or mechanics in which god is understood as the immanent force in the world, moving it. The second, in turn, belongs to the Platonics (platonici) and denotes a general study, for it approaches, besides immaterial entities, a creator. Both physical theologies, according to Aquinas, set up philosophically the idolatry since they understand that the divinity is cause for locomotion. Although Aquinas makes use of Augustine in his reading of the expression “theologia physica”, he introduces discussions that go beyond the Augustinian text.]

Downloads

Não há dados estatísticos.

Biografia do Autor

Evaniel Brás dos Santos, Universidade Estadual de Campinas

Doutorando em Filosofia pelo Instituto de Filosofia e Ciências Humanas da UNICAMP. Bolsista CAPES.  Membro do grupo de pesquisa "Revolução Científica dos Séculos XVI e XVII: Origens, Influências e Bases Científicas e Filosóficas(certificado pela UNICAMP e credenciado junto ao CNPq). Participa como integrante do projeto “Movimento e Matéria Celeste no Argumento pela Eternidade do Mundo”, financiado pelo CNPq (Processo 460353/2014-4) pelo Edital MCTI/CNPq/Universal 14/2014.

Referências

Obras de Tomás de Aquino

In octo libros physicorum Aristotelis expositio. Opera omnia iussu impressaque Leonis XIII P. M. edita, vol. II. Roma: Polyglotta, 1884.

In libros Aristotelis De cælo et mundo. Opera omnia iussu impressaque Leonis XIII P. M. edita, vol. III, Roma: Polyglotta, 1886.

Pars prima Summæ Theologiæ a quæstione I ad quæstionem XLIX. Opera omnia iussu impensaque Leonis XIII P.M. edita, vol. IV. Roma: Polyglotta, 1888.

Pars prima Summæ Theologiæ a quæstione L ad quæstionem CXIX. Opera omnia iussu impensaque Leonis XIII P. M. edita, vol. V. Roma: Polyglotta, 1889.

Prima secundæ Summæ Theologiæ a quæstione I ad quæstionem LXX. Opera omnia iussu impensaque Leonis XIII P. M. edita, vol. VI. Roma: Polyglotta, 1891.

Prima secundæ Summæ Theologiæ a quæstione LXXI ad quæstionem CXIV. Opera omnia iussu impensaque Leonis XIII P. M. edita, vol. VII. Roma: Polyglotta, 1892.

Secunda secundæ Summæ Theologiæ a quæstione LVII ad quæstionem CXXII. Opera omnia iussu impensaque Leonis XIII P. M. edita, vol. IX. Roma: Polyglotta, 1897.

Summa contra gentiles. Roma: Apud Sedem Commissionis Leoninæ, 1934.

Quæstiones Disputatæ de Potentia Dei. Ed. P. Mandonnet, vol. II, Parisiis: P. Lethielleux, 1925.

Scriptum Super Libros Sententiarum Magistri Petri Lombardi. Ed. P. Mandonnet. Vol. 1-2. Parisiis: P. Lethielleux, 1929.

Summa contra gentiles. Roma: Marietti, 1961-1967.

De substantiis separatis ad fratrem Raynaldum de Piperno. Ed. H.F. Dondaine. Ed. Leon., vol. XL. Romæ: Ad Sanctæ Sabinæ, 1969.

Quæstiones disputatæ de Veritate. Ed. A. Dondaine. Ed. Leon., vol. XXII.1-3. Roma: Editori di san Tommaso, 1972-1976.

De æternitate mundi. Opera omnia iussu Leonis XIII P. M. edita, vol. XLIII, Roma: Editori di San Tommaso, 1976.

Sentencia libri De anima. Ed. R.-A. Gauthier. Ed. Leon., vol. XLV-1. Roma: Commissio Leonina; Paris: J. Vrin, 1984.

Suma contra os gentios. Trad. D. Odilão Moura, O.S.B. Sulina; Edipuc-RS, 1993. 2 v.

De substantiis separatis (Sobre os Anjos). Trad. Paulo Faitanin. Rio de Janeiro: Sétimo Selo, 2006.

Suma de Teologia. Trad. Alexandre Correia. Porto Alegre: Sulina,1980. 11 v.

Outras referências

AGOSTINHO. A cidade de Deus. Trad. João Dias Pereira. Lisboa: C. Gulbenkian, 1996-2000.

AGOSTINHO. De Civitate Dei. In: Sancti Aurelii Augustini Opera, pars XIV, Corpus Christianorum Series Latina 47-48. Turnhout: Brepols, 1960.

AGOSTINHO. City of God. Vol. III: Books 8-11. Trad. David S. Wiesen. Cambridge: Harvard University Press, 1968.

AGOSTINHO. La cité de Dieu. Vol. 34: Livres VI-X. Trad. G. Combès. Paris: Desclée De Brouwer, 1959.

BEAVERS, Anthony F. Motion, Mobility, and Method in Aristotle’s “Physics”: Comments on “Physics” 2.1.192b20-24. The Review of Metaphysics. v. 42, n. 2, 1988, p. 357-374.

CAIAZZO, Irene. La materia nei commenti al Timeo del secolo XII. Quæstio. Annuario di storia della metafisica. v. 7, 2007, p. 245-264.

CAIAZZO, Irene. La forme et les qualités des éléments: lectures médiévales du Timée. In: CELIA, F.; ULACCO, A. (Ed.). II Timeo: esegesi greche, arabe, latine. Pise: Plus-Pisa University Press, 2012. p. 307-345.

GUERIZOLI, Rodrigo. Tomás de Aquino e o método interpretativo escolástico (Suma Teológica, 1, QU.1). Síntese. Belo Horizonte, v. 26, n. 86, 1999, p. 307-330.

JAEGER, Werner. La teologia de los primeros filosofos griegos. Trad. José Gaos. México; Buenos Aires: Fondo de Cultura Económica, 1952.

LANG, Helen S. Thomas Aquinas and the Problem of Nature in Physics II, 1. History of Philosophy Quarterly. v.13, n. 4, 1996, p. 411-432.

PLATO LATINUS. Timæus a Calcidio Translatus Commentarioque Instructus. Ed. Raymond Klibansky. Londinii: In Ædibus Instituti Warburgiani; E. J. Brill, 1975.

SANTOS, Evaniel Brás. A locomoção natural dos elementos: Tomás de Aquino, crítico de Aristóteles latino. Analytica. Rio de Janeiro, v. 18, 2014, p. 123-151.

SANTOS, Evaniel Brás. Causalidade e Natureza na Cosmologia de Tomás de Aquino. Philósophos. Goiânia, v. 20, n. 1, 2015a, p. 95-124.

SANTOS, Evaniel Brás. Tomás e o problema do movimento elementar: notas sobre In Physica, II, 1, n. 3, 1-8. In: CARVALHO, Marcelo; PICH, Roberto Hofmeister; SILVA, Marco Aurélio Oliveira; OLIVEIRA, Carlos Eduardo. (Org.). Filosofia Medieval. São Paulo: ANPOF, 2015b. p. 243-260. (Coleção XVI Encontro ANPOF).

Downloads

Publicado

19-05-2017

Como Citar

SANTOS, E. B. dos. Os sentidos de theologia physica para os antiqui: Tomás de Aquino leitor de Agostinho [The senses of theologia physica for the antiqui: Thomas Aquinas reads Augustine]. Princípios: Revista de Filosofia (UFRN), [S. l.], v. 24, n. 43, p. 9–41, 2017. DOI: 10.21680/1983-2109.2017v24n43ID10144. Disponível em: https://periodicos.ufrn.br/principios/article/view/10144. Acesso em: 16 abr. 2024.